Ksilitol

“Molecule of the Week” layihəsi çərçivəsində Şahin Hacıyev tərəfindən yazılan məqalə: “Ksilitol”.

Ksilitol şirin dada malik hiqroskopik kristaldır. Su, spirt, sirkə turşusu, qlikollar və piridində həll olunmağa meyllidirlər. Təbii mənşəli dadlandırıcıdır, qida əlavəsi kimi istifadə olunur. Bir çox meyvə və tərəvəzdə olur, həmçinin giləmeyvə, ağcaqayın qabığı, yulaf və qarğıdalı qabığından da əldə edilir. Ksilitol, formulu C₅H₁₂O₅ və ya HO(CH₂)(CHOH)₃(CH₂)OH olan çoxatomlu spirtlərin nümayəndəsidir. Suda yaxşı həll olan, rəngsiz və ya ağ rəngli bir kristaldır. E967 koduna malik ksilitol qida qatqısı və şəkər əvəzedicisi kimi istifadə olunur. Saqqızlarda şəkər əvəzləyicisi kimi ksilitol işlədirlər, beləliklə diş çürüməsinin, qulaq infeksiyasının qarşısını alırlar.

Ksilitol istehsalının iki üsulu var:

(1) Kimyəvi

(2) Mikrobioloji

İlk dəfə  satış üçün istehsalı 1975-ci ildə Finlandiyada həyata keçirilmişdir.

Ksilanın turşu iştirakında hidrolizindən alınan ksiloz 80-140 dərəcədə 50 atm hidrogen təzyiqində 2.5-3 saat saxlandıqdan sonra ksilitola çevrilir. Bununla da ksilozun 5-60 %-i ksilitola çevrilmiş olur. Turş şəraitdə hidroliz, müxtəlif proses parametrlərindən təsirlənən və daha çox istifadə olunan prosesdir. Kimyəvi hidroliz zamanı ksilitol istehsalını azaldan müxtəlif fermentasiya prosesi inhibitorları istehsal olunur, bu səbəbdən detoksifikasiya mərhələsi lazımdır.

Biotexnoloji ksilitol istehsalı, pH, temperatur, vaxt, azot mənbəyi və maya ekstraktı səviyyəsi kimi müxtəlif proses parametrlərindən asılı olub Candida cinsinə aid maya göbələklərinin iştirakı ilə yüksək məhsuldarlıqla gedən prosesdir. Biotexnoloji üsul həm iqtisadi həm də ekoloji baxımdan daha səmərəlidir.

Ksilitol mikroorqanizmlərin ksilozu fermentasiya etdikləri zaman əmələ gələn aralıq məhsuldur. Ksiloz, NADPH və ya NADH -a bağlı ksiloz reduktaz (KR) fermentlərinin iştirakı ilə ksilitola çevrilir, sonra əldə edilən ksilitol hüceyrə xaricinə sərbəst buraxılır və ya mühitdə NADP⁺ və ya NAD⁺ -a bağlı ksilitol dehidrogenaz (KDH) fermentinin olması halında ksiluloza oksidləşir. Ksilozdan fermentasiya yolu ile ksilitol sintezini tənzimləyən fermentlər olan KR ve KDH arasındakı nisbətin KR istiqamətində  çox olması, hüceyrə içərisində ksilitolun toplanmasına gətirib çıxarır.

Ksilitolun müxtəlif alınma yollarını cəmləşdirən qrafik:

Mikroorqanizmlər iştirakında ksilitolun alınma mexanizmi:

Formul C₅H₁₂O₅

Molekul kütləsi  152.15

Görünüşü  – Ağ kristallik toz

Həll edicilik  20◦C 169 g/100 g H₂O

Ərimə temperaturu (◦C) 93–94.5

Qaynama temperaturu (760 mmHg) 216◦C

Sıxlığı  (15◦C) 1.50 g/L

Ksilitolun qida və əczaçılıq sənayesi üçün tətbiqi və potensialı vardır. Qanda qlükoza, triqliserid və xolesterol səviyyəsini azalda bilən prebiyotik təsiri olduğu üçün funksional bir dadlandırıcıdır.

Ksilitol insulinin iştirakı olmadan insan orqanizmi tərəfindən əmilir. Buna görə diabet xəstələri bu maddəni problemsiz istifadə edə bilərlər.

Qida məhsullarında ksilitol aşağıdakı rol oynayır:

• Emulsifikator – emulsifikatorlardan istifadə edərək normal şəraitdə yaxşı qarışmayan maddələri birləşdirə bilərsiniz.
• Şirniyyatlarda – şirinlik verir və eyni zamanda şəkər qədər qidalı deyil.
• Tənzimləyici – onun köməyi ilə məhsulun toxumasını, formasını və sabitliyini qoruyub saxlamaq mümkündür.
• Nəm saxlayan vasitə – hiqroskopikliyinə görə, yeni hazırlanmış məhsulda suyun atmosferə buxarlanmasına maneə törədir və ya əhəmiyyətli dərəcədə yavaşladır.

Ksilitol üçün qlisemik indeksi (GI) 7-dir. Şəkərdə isə GI 70-dir. Buna görə də ksilitolun istifadəsi ilə qanda qlükoza və insulin səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə azalır.

Əhəmiyyəti:

• Ksilitol ilə çəkinizi idarə edə bilərsiniz.
• Dişlər üçün faydaları aşağıdakılardır: çürüklərin inkişafının qarşısını alır, tartarın meydana gəlməsinə maneə törədir, dişin emalını möhkəmləndirir və tüpürcəyin qoruyucu xüsusiyyətlərini artırır.
• Ksilitolun hamilə qadınlarda istifadəsi inkişaf etməkdə olan döldə streptokok bakteriyalarının sayının azalmasına kömək edir.
• Ksilitol həmçinin sümüklərə faydalı təsir göstərir, onların sıxlığını artırır və kövrəkliyi azaldır.
• O həm də yaxşı xoleretik dərmandır.
• Ksilitol bakteriyaların toxuma divarlarına yapışmasının qarşısını alır.

Bağırsaqları ksilitol ilə təmizləmək üsulu (dadlandırıcının laksatif xüsusiyyətləri) yaxşı məlumdur. Bu proseduru davam etdirmədən əvvəl həkiminizlə məsləhətləşməlisiniz.

Zərərləri:

Bu səbəbdən bu maddənin insan orqanizminə zərərli təsiri yoxdur. Mənfi nəticələr yalnız həddindən artıq dozada və ya qida əlavəsinə fərdi dözümsüzlükdə müşahidə edilə bilər. Həmişə bu əlavə ilə paketə daxil olan təlimatlarda deyilir ki, böyüklər üçün gündəlik doza 50 qramdan çox olmamalıdır. Bu dozaya əməl edilmədiyi təqdirdə aşağıdakı yan təsirləri mümkündür:

Böyrək daşlarının meydana gəlməsi;

Şişkinlik;

Qaz əmələ gəlməsinin artması;

Ksilitolun yüksək konsentrasiyası tabure pozulmasına səbəb ola bilər.

Kolit, ishal, enteritdən əziyyət çəkən insanlar dadlandırıcıları həddindən artıq ehtiyatla istifadə etməlidirlər. Şəkər əvəzedicilərini sərhədsiz miqdarda istifadə etsəniz, orqanizminizə zərər verə bilərsiniz və sonrakı problemlər ortaya çıxacaq:

dəridə töküntü;

mədə-bağırsaq traktının pozulması;

retinal ziyan.

Ədəbiyyat

1. “Food legislation”. polyols-eu.org. European Association of Polyol Producers. Retrieved 7 February2019.
2. Ur-Rehman, S.; Mushtaq, Z.; Zahoor, T.; Jamil, A.; Murtaza, M.A. (2015). “Xylitol: A review on bio-production, application, health benefits, and related safety issues”. Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 55 (11): 1514–1528. doi:1080/10408398.2012.702288. PMID 24915309. S2CID 20359589.
3. MİKROBİYEL KSİLİTOL ÜRETİMİNDE HEMİSELÜLOZİK HİDROLİZATLARIN KULLANIMI Kübra ERYAŞAR ÖRER [1] , Seda KARASU YALÇIN [2]
4. http://www.gidadernegi.org/TR/Genel/SABANCI3d70.pdf?DIL=1&BELGEANAH=5740&DOSYAISIM=SABANCI.pdf
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Xylitol
6. I. S. M. RAFIQUL AND A. M. MIMI SAKINAH, Processes for the Production of Xylitol-A Review Article  in  Food Reviews International · January 2012 DOI: 10.1080/87559129.2012.714434

Share on Facebook

Follow us